NEW AGE: MÜZİK VE DANS VE DUA

Şems geldiğimi görünce gülümsedi: "Kerra, seni ayinimize davet ediyoruz." — "Ne ayiniymiş?" diye sordum. — "Ruhani, manevi bir raks düzenleyeceğiz. Daha evvel hiç görmediğin türden bir ayin bu. Müzik ve dans ve dua olacak. Hep beraber aşkla Rabb'ı zikredeceğiz." (s. 328) Postmodern Aşk dediğim de işte tamıtamına bu: Müzik ve Dans ve Dua... Ne diyebilirim, YENİ ÇAĞ'ı takdimimdir! Haydi gelin, birlikte, Aşk'ın en neşeli pasajlarından birine göz atalım: * * * Yaşlı Bilge ciddiyetle şöyle der: "Kimya'yı muhakkak okula gönderin!" Kimya'nın bu konuşmaya kulak kabartan annesi hemen atılır: "Kız çocuğuna okul ne gerek?" Yaşlı bilge de yeni bir öneride bulunur: "Madem okul yok, kızınızı bir âlimin yanına verin!" Kimya'nın anne-babası da soluğu Mevlâna'nın yanında alırlar. Babası der ki: — "Efendi hazretleri, kızım Kimya özel bir çocuk. Ama anası da, ben de basit insanlarız. Onu layıkıyla yetiştiremeyiz. Bu yörenin ilmi en kuvvetli kişisi sizmişsiniz. Kimya'yı öğrenciniz olarak kabul eder misiniz?" (s. 217-218) Bir de servis+yemek ücreti meselesine dair birkaç diyalog daha döktürülseymiş harika olacakmış, değil mi? * * * Roman dediğiniz nihayet bir kurgu, kronolojik hatalar da olur, bilgi hataları da, aşırı-yorumlar da! Yazar özgürdür, kurgu özgürdür. Tasavvuf da bir ummandır, herkes o ummandan kabınca içer, vs. Böylesi savunmaları hizaya sokacak en masum teklif şu olsa gerek: Gerçekte yorum yorar; yoranı da yorar, yorumlananı da. 13. YÜZYILDAKİ AZINLIKLAR! Bizlere aktaracağınız doğrulara değil, yalanlara bile inanmaya hazırız; yeter ki bizi ikna etmek için biraz emek sarfediniz, biraz yorulunuz! Bakalım o hâlde, aşağıdaki yalanların (!) hangisinde bir emeğin izini görülüyor? — Sözde babam Alamut'un son İsmailî imamıymış. Bana kara büyü yapmayı öğretmiş." (s. 279; krş. s. 254, 267, 396) — "Eğer insanın taktığı gözlüğün camlarına olumsuzluk sinmişse..." (s. 230) — "Fildişi kulelerde âlimler, medreselerde şeyhler, makamında şıhlar, tahtında sultanlarla değil, aforoz edilmişlerle, kalbi incinmişlerle, kenara itilmişlerle yarenlik yaptım." (s. 64) — "Mevlâna oldum olası gayrimüslimlere iltimas geçti, azınlıklara yumuşak davrandı." (s. 313) — "Hayal perdesinde Karagöz oynatanlar.." (s. 321) — "Tanrı kılı kırk yararak titizlikle çalışan bir saat ustasıdır." (s. 397) Sormak gerekmez mi, kara büyü'nün, fildişi kulelerin, aforoz kurumunun, azınlıkların bizim kültür dairemiz içerisinde ne yeri var? Veyahut, 13. yüzyılda gözlük camlarının, kılı kırk yararak titizlikle çalışan bir saat ustasının ya da hayal perdesinde oynayıp duran bir Karagöz'ün? Bu özensizliklerin miktarını artırmaya gerek görmüyorum. Hakikaten Mevlâna'ya babasından nasıl olup da Kamus'ul-A'lâm kaldığı (s. 253) veya kendisinin nasıl olup da İbn Rüşd'ün Tahafut al-Tahafut ismindeki kitabını okuyabildiği (s. 361) gibi tuhaflıkları açığa çıkarmaktan da hoşlanmıyorum. Kısacası, kolunda Seiko marka saatle Rumelihisarı'nın surlarında Bizans gâvuruna kılıç sallayan Battal Gazi edebiyatına katkı sağlamak amacıyla vermiyorum bu örnekleri! Bilâkis kutsal metinlerin kutsallığı karşısında duyarsız davranan bir kaleme, ciddiyetsizliğin hangi raddelerde seyredebileceğini göstermeye çalışıyorum. * * * — "Bazı eleştiri kaynaklarınca bu roman, edebi tasavvurdan ziyade, bir proje çalışması gibi duruyormuş. Bu çalışmanın gerçek teziniz olan Bektaşilikten farkı nedir?" Elif Şafak, bu soruyu –biraz da sinirlenerek- şu şekilde cevaplandırıyor: — "Bu romanımın benim yazdığım akademik tezimle hiçbir ilgisi yok. O da tasavvuf üzerineydi ama akademik bir çalışmaydı. Burada bir roman var. İki apayrı tür. Yepyeni bir şey bu." Soruyu yönelten hanımefendinin, "bazı eleştiri kaynakları" ifadesiyle kimleri kasdettiğini anlayamadığım gibi; romanın "bir proje çalışması"na benzetilmiş olmasına bir mânâ veremedim. İSLAM'DA KADIN KURGUSUNUN PARÇALANMASI Fakat hiç değilse bu vesileyle bir şey yaptım, kanaatlerimi yazmaya karar verdiğimde, Ankara'daki bir talebemden, Elif Hanım'ın Yüksek Lisans Tezi'nin bir fotokopisini temin edip adresime göndermesini rica ettim. (Sen misin pencereden dışarı bakan, işte çek cezanı!) * * * Tezi ele aldığımda, ilk şaşkınlığımı, tezin başlığı vesilesiyle yaşadım. Çünkü görebildiğim her yerde "Bektaşi ve Mevlevi Düşüncesinde Döngüsellik ve Kadınsallık" olarak adlandırılan tezin orijinal başlığı, bilinenden çok farklıydı: — Destructuring "Woman in Islam" within The Context of Bektashi and Mawlawi Thought (Temmuz 1996). Elif Hanım bu başlığı şu şekilde Türkçeleştirmiş: — Bektaşi ve Mevlevî Düşüncesi Kapsamında "İslâm'da Kadın" Kurgusunun Parçalanması. Giriş bölümünde, genç akademisyenin, tezinin içeriğini nasıl tanıttığına da bir bakalım: — "Bu çalışma, hem İslam'da Kadın tartışmalarını eleştirel bir biçimde ele almaya, hem de bu alanda alternatif bir yaklaşım geliştirmeye yöneliktir. Burada, Bektaşî ve Mevlevî düşünceleri bu alternatif yolun temelini teşkil etmektedir. Çeşitli İslamî kadınsılık kurgularından biri, ve bunun uzantıları, dervişlerin döngüsel anlayışlarındaki sınırsız yolculukları belirleyen aşamalar etrafında örülerek incelenmiştir." Bu iddialı tezin, en temel amacının akademik olmaktan çok, ideolojik bir karakter taşıdığını, sadece başlığı ve yazarının sunumu değil, tezin içeriği de açıkça göstermektedir. Demek oluyor ki yaptığı şu açıklamaya artık inanmamakta mazuruz: — "Bu romanımın benim yazdığım akademik tezimle hiçbir ilgisi yok!" Bilâkis, pekâlâ ilgisi var efendim! Elbette tür itibariyle değil ama yöntem ve amaç itibariyle var! Anlaşılan o ki amaç, "İslâm'da kadın" kurgusunun parçalanması. Yöntem ise, tasavvuf edebiyatı üzerinden İslâm'ın temel kaynaklarını farklı okumalara tâbi tutmak. İslâmın kadın tasavvurunu dönüşüme açık hâle getirmek. Bu bakış açısı tamamen ecnebi bir bakışaçısı. Amerikan akademizminin gazetecilik mentalitesiyle atbaşı giden ritmine uygun bir projelendirme tarzı! Tipik toplum mühendisliği! Önce marjinal algıları tesbit et; sonra bu cılız malzemeyi zaten karikatürize edilmiş genel algıyla eşleştir; derken, "öyle de olur, böyle de olur, çünkü ortada farklı yorumlar var" de! Ardından, kapitalizme hâlen direnen geleneksel değerlerin çözülmesi için bu curufatı medya aracılığıyla sürekli mazlum halkların bilincine zerket. Direnenleri ise, "Ayol, sen hâlâ orada mısın?" yollu küçümsemelerle marjinallik sınırına it! Sonuç, istikbal va'd eden genç akademisyenlerin işçiliğiyle, geleneksel/ortak değerler marjinalleşirken, kenardan köşeden toplanan kırıntılar yeniden-yapılandırılarak merkeze çekilir. Bundan böyle geleneksel/ortak değerlerin çözülmesine karşı koyan her direniş hamlesinin taassub, bu değerlerin çözülmesi amacıyla türbelerimize vurulan her kazma darbesini ise özgürlük olarak adlandırmak kolaylaşır. Şems-i Tebrizî'nin dediği gibi: "Yazıklar olsun o hastaya ki işi Yâsin'e kalmıştır!" * * * İmdi, tezin şahsen bendenizi ilgilendiren en önemli kısımlarından birine atf-ı nazar edeceğim; "Qur'anic Hermeneutics" (Kur'anî Yorumsamalar) başlığı altında yapılan açıklamalara... — "Okur ve metin arasındaki ilişkinin mahiyeti nedir?" veya: — "Anlama-yorumlama edimlerinde, metin ve okur, birbirlerini karşılıklı olarak nasıl etkilerler?" ALTERNATİF YORUMLAR Bu iki soruya verilecek cevabın, öncelikle, sadece "metin-okur" ilişkisinin değil, "kutsal metin-inançlı okur" ilişkisinin de yorumlamamıza katkı sağlayacağına inanan Elif Hanım, tam da burada kendisine dikkat edilmesi gereken hassas bir noktanın varlığına işaret eder: — "Hiç kuşkusuz" der; "kutsal metinlerin doğrudan bu bakışaçısıyla ele alınamayacağını, kutsallıklarından ötürü kendi okurlarının gözünde bir 'metin'den çok daha fazlası olduklarını gözönünde bulunduruyorum. Ancak yine de, kutsal metin de en son tahlilde bir metindir ve bu nedenle de farklı yeni-okumalara (rereadings) ve yeni yapılandırmalara (reconstructions) açıktır." (, s. 64-65) Neymiş, kutsal metin de en son tahlilde bir metin imiş, ve tabiatıyla yeni-okumalara ve yeni-yapılandırmalara da açık imiş! Elif Hanımın, hadi tezini şimdilik bir kenara koyalım ama diğer çalışmalarında —verdiğimiz örneklerden de anlaşılacağı üzere— sürekli işbu 'açık' noktadan içeri sızmaya çalıştığını söyleyebiliriz. * * * N'olmuş yani? Ne mahzuru var, kutsal metinleri farklı bir biçimde yeniden-okumaya, yeniden-yapılandırmaya çalışmanın?! BEN YAPTIM OLDU Bence hiçbir mahzuru yok! Kalkıştığı işin hakkını veren, hiç değilse vermeye çalışan her müteşebbisin ellerinden öperim, —hadi ben de Şems gibi söyleyeyim— ona yüreğimde ısıttığım sımsıcak bûseler gönderirim. Türkçe'de "Kur'an Hermeneutiği" üzerine ilk yazıları, ilk kitapları bendeniz kaleme aldı. İlk makalemin basım tarihi 1994. "Hermeneutik Bir Deneyim" alt-başlıklı kitaplarım ise 1995. Kısacası, kutsal metin yorumlarında yeniden-yorumlamanın, yeniden-yapılandırmanın önemini takdir etmekte hiçbir sakınca görmüyor; hatta bu yoldaki çabaları samimiyetle destekliyorum. Fakat şu koşulla: Meseleyi sulandırmamak koşuluyla! Konunun ciddiyetini ve ehemmiyetini kavramak koşuluyla! Her şeyden önce, kutsal metnin orijinal diline vakıf olmak koşuluyla! "Ben yaptım oldu" bahanelerinin arkasına saklanmamak koşuluyla! * * * Bu konuda bir fikir vermesi bakımından sadece bir örnek zikretmekle yetineceğim. Akademik bir örnek! Elif Şafak'ın tezinin ilk bölümü Fetva kurumuna ayrılmış. İslâm'ın zahirine. Şeriatın en güçlü silahına. Örnek olarak da Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi seçilmiş, hem de Tanrı'nın cemâlini değil, celâlini temsil ettiği düşünülerek. Yaklaşık 60 sayfa. İşin bu tarafına o kadar önem verilmiş ki tezin daha girişinde Ebussuûd Efendi'nin bir fetvasına yer verilmiş; bir zaviyede ilâhîler okuyup semâ eden dervişler hakkında verdiği bir fetvasına.... Kanlı canlı bir fetva bu! Celâl sıfatının tüm haşmetini yansıtan bir fetva! Kaynak ise, Ertuğrul Düzdağ'ın "Şeyhülislâm Ebussuûd Efendinin Fetvaları" (İstanbul, 1983) adlı eseri. Önce fetvanın ilgili kısmını orijinalinden aktaralım: — "(...) Ehalî-i mahalleden bazı kimseler zaviye-i mezbureye şeyh olan Zeyde, "Bu makûle evzâ niçin ettirip razı olursun?" dediklerinde, Zeyd, "Ne lâzım gelir? [Cenab-ı Hak] 'İnsanları ve cinleri bana ibadet etsinler diye yarattım' [(Zariyat: 56) buyurmuyor mu?]" demekle cevap verse, şer'an Zeyd-i mezbûra ne lâzım gelir?" (s. 87) Tez İngilizce olduğu için, genç akademisyen, Ebussûd Efendi'nin fetvasını özetleyerek İngilizce'ye çevirmiş. Geliniz, şimdi, ilgili kısmı birlikte karşılaştıralım: — "(...) Şayet âyini yöneten şeyh, kendisine itiraz edildiğinde, "Bunun nesi yanlış? Herşeyi, iyiyi de, kötüyü de Tanrı yaratmadı mı?" diye cevap verse, hükmünüz ne olur?" (If the leader of the ritual, when questioned, replied, "What is wrong with it? Did not God create all, Good and Bad?", what would be your verdict?) [Introduction, s. 1] Ne demek oluyor şimdi bu? Metinde geçen Zariyat Sûresi'nin 56. ayeti, nasıl olup da bir ilmihal maddesiyle yer değiştirivermiş? POSTMODERN AŞK Bu muammânın çözümü çok basit aslında. Orijinal metinde ayet Arapça harflerle dizilmiş ve bir dipnotla kitabın sonunda gerekli bilgi verilmişse de, tecrübesiz araştırmacımız, oraya bakmayı akıl edemediğinden böyle de kurtarır deyû bir şeyler uydurup metne eklemiş. Asıl skandal, Ebussuûd Efendi'nin bu suale verdiği cevabın çevirisi. Çünkü Elif Hanım, soruya tam olarak anlam veremediği için, önce cevapta yer alan bütün gerekçeleri budamış, sonra da "Canlarına okuyun o kerataların!" dercesine kısa bir cümleyle zahir ulemasının celâlini gözler önüne serivermiş! * * * Pencereden dışarı bakmamın bedelini yeterince ödediğime göre, bir haftama mâlolan bu sevimsiz hikâyeyi herhâlde neşeli bir alıntıyla sonlandırabilirim. "Şems geldiğimi görünce gülümsedi: "Kerra, seni ayinimize davet ediyoruz." — "Ne ayiniymiş?" diye sordum. — "Ruhani, manevi bir raks düzenleyeceğiz. Daha evvel hiç görmediğin türden bir ayin bu. Müzik ve dans ve dua olacak. Hep beraber aşkla Rabb'ı zikredeceğiz." (s. 328) Postmodern Aşk dediğim de işte tamıtamına bu: Müzik ve Dans ve Dua... Ne diyebilirim, YENİ ÇAĞ'ı takdimimdir! * * * NOT: Belki bazı dostların aklına, üç gündür bunca zahmeti niçin ihtiyar ettiğim sorusu gelebilir. Cevabı çok basit: Herkes sustuğu için!